میزان ساده، ترکیبی و مختلط

آموزش تئوری موسیقی در آموزشگاه موسیقی خورشید کرج

میزان های ساده، ترکیبی و مختلط

یکی از الگوهای منظم زمانی در موسیقی، الگوی متریک است. و متر در موسیقی عبارت است از گروه های دوتایی، سه تایی و چهارتایی اصوات که معمولاً نخستین صدای آنها دارای تأکید است.

تعریف میزان

میزان نیز عبارت است از یک یا چند دوره از الگوهای ریتمی که به طور طبیعی با یک ضرب مؤكّد شروع می شود. میزان ها به وسیله ی خط میزان که خطی قائم و عمود بر خطوط حامل است از یکدیگر جدا می شوند.

تعریف ضرب

ضرب عبارت است از واحدهای زمانی که شنوندگان معمولاً در حال شنیدن موسیقی با حرکاتِ موزون و هماهنگ بدن یا به وسیله ی دست زدن یا پا زدن با آن همراهی می کنند. و رهبر ارکستر با حرکات دست در فضا آنها را مشخص می کند. ضرب واحد اندازه گیری ضربان های ریتمی در موسیقی است. همان طور که تکرار ارکانی مانند افاعیل «عروضی» وزن شعر را به وجود می آورد، تکرار پی درپی الگوهای ریتمی نیز وزن را در موسیقی به وجود می آورد.

هر یک از میزانهای موسیقایی دارای تعدادی ضرب است و معمول ترین میزان ها عبارت اند از میزانهای دوضربی»، «سه ضربی» و «چهار ضربی».

ضرب یکم هر میزان معمولاً قوی تر از سایر ضرب ها اجرا می شود. به آن را «ضرب قوی» و سایر ضرب ها را «ضرب ضعیف می نامند. و به همین ترتیب در تقسیمات هر ضرب (قوی یا ضعیف) قسمت یکم قویتر از قسمتهای دیگر اجرا می شود.
معمولاً در بعضی از میزانهای چهار ضربی، ضرب سوم نیمه قوی است. البته اگر ضرب سوم نیز قوی اجرا شود، ممکن است یک میزان چهار ضربی با دو میزان دو ضربی اشتباه ،شود با توجه به این که اغلب وضع ساختمانی اجزاء متشکله ی دو میزان دو ضربی با یک میزان چهار ضربی متفاوت است مانند نمونه های زیر:

اگر قطعه ی موسیقی با ضرب آخر میزان شروع شود (مانند نمونه ی بالا) آن ضرب را ضرب بالا و آن نت را زخمه ی بالا می گویند. و آن میزان را آنا کروسیس” می نامند.

به طور کلی ضرب ها از نظر تقسیمات دوتایی و سه تایی به دو دسته تقسیم می شوند. و میزان های موجود در موسیقی امروزی عبارتند از میزان های ساده، میزان های ترکیبی و میزان های مختلط (لنگ).

میزان های ساده

اگر هر ضرب میزان به طور طبیعی قابل تقسیم به و ۴ و ۸ قسمت مساوی (دارای تقسیمات دوتایی) باشد، آن میزان را ساده گویند. فرمول ریاضی تقسیمات ضرب در میزانهای ساده 2 × 2 (دو به توان صفر، به توان ۱، به توان ۲ و غیره ضرب در دو است). میزان ها را به صورت دو عددِ روی هم به نام میزان نما مشخص می کنند. در میزان های ساده عدد بالایی معرّف تعداد ضرب است و عدد پایینی شکل ضرب را مشخص می کند. به عبارت دیگر، عدد پایینی تقسیمات گرد را تعیین می کند.

آموزشگاه موسیقی خورشید کرج

میزان های ترکیبی

به میزان هایی که در آنها هر ضرب به صورت طبیعی قابل تقسیم به ۳ و ۶ و ۱۲ قسمت مساوی (دارای تقسیمات سه تایی) باشد، میزان ترکیبی می گویند.

فرمول ریاضی تقسیمات ضرب در میزان ترکیبی 3 × 2 (دو به توان صفر، به توان ۱ به توان ۲ و غیره ضرب در سه است. در میزان های ترکیبی هر ضرب میزان ساده را با اضافه کردن یک نقطه در سمت راست آن به کار میبرند. تا نُتِ مزبور بتواند به طور طبیعی به ۳ و ۶ و ۱۲ قسمت مساوی تقسیم شود.
معمول ترین میزانهای ترکیبی را با میزان نماهای زیر نشان میدهند.

میزان های مختلط (لَنگ)

به میزان هایی که از اجتماع دو یا چند میزان با ضرب های نامساوی تشکیل شده اند میزان مختلط می گویند. برای مثال میزان پنج چهارم لنگ از یک میزان دوتایی و یک میزان سه تایی یا به عکس تشکیل شده است. برای تشخیص موقعیتِ ضرب ها اغلب به وسیله ی خط قائم نقطه چین یا میزان نمای تجزیه شده، آنها را از هم تفکیک می کنند.